با پایان ماه رمضان، مسلمانان در سراسر جهان جشن سه‌روزه‌ای را آغاز می‌کنند که در زبان عربی و فارسی به آن «عید فطر» گفته می‌شود و در ترکی با نام «بایرام» معروف است. اما در آلمان، این عید میان ترک‌تبارها و بسیاری از جوامع مسلمان به نام «عید شیرینی» (Zuckerfest) شناخته می‌شود. این نام‌گذاری ریشه در تاریخ عثمانی دارد، اما طی سال‌های اخیر بحث‌هایی درباره صحت و کاربرد آن شکل گرفته است.
ریشه تاریخی اصطلاح «عید شیرینی»
بر اساس پژوهش‌های یونس اولوسوی، محقق مرکز مطالعات ترکیه در اسن، اصطلاح «عید شیرینی» (Zuckerfest) به دوران عثمانی بازمی‌گردد. یکی از روایت‌های تاریخی درباره شکل‌گیری این اصطلاح این است که مردم پس از یک ماه روزه‌داری، شکرگزار بودند که توانسته‌اند این عبادت را به‌جا آورند. در زبان ترکی، دو واژه «شُکر» (قدردانی) و «شَکر» (شیرینی) تلفظی مشابه دارند، و به مرور زمان این تشابه زبانی موجب رواج اصطلاح «عید شیرینی» شد.
بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که این اصطلاح صرفاً به مصرف یا توزیع شیرینی در روز عید محدود نمی‌شود. هرچند که مسلمانان در بسیاری از کشورها، به‌ویژه در ترکیه، پس از نماز عید به کودکان شیرینی هدیه می‌دهند، اما این نام‌گذاری بیش از هر چیز، به زبان و فرهنگ عثمانی بازمی‌گردد.
تغییر نام از «عید فطر» به «رمضان بایرامی» در ترکیه
واژه «بایرام» از زبان ترکی عثمانی گرفته شده است که ترکیبی از فارسی، عربی و ترکی بود و در سیستم اداری و ادبی دولت عثمانی کاربرد داشت. این زبان نه تنها در ترکیه، بلکه در مناطقی از امپراتوری عثمانی مانند بوسنی و آلبانی نیز رایج بود. در سایر نقاط جهان اسلام، واژه عربی «عید» برای اشاره به این جشن استفاده می‌شود. این اصطلاح از عبارت «عید الفطر» گرفته شده که به معنای «جشن پایان روزه‌داری» است. عید فطر به‌عنوان دومین جشن مهم اسلامی پس از عید قربان شناخته می‌شود که در برخی کشورها به آن «عید کوچک» نیز می‌گویند.
در ترکیه، این عید برای دهه‌ها با عنوان «عید فطر» شناخته می‌شد، اما در سال‌های اخیر، به‌ویژه در دوران جمهوری‌خواهی ترکیه، این اصطلاح به «رمضان بایرامی» یا «عید رمضان» تغییر یافت. برخی تحلیلگران معتقدند که این تغییرات بازتابی از تحولات فرهنگی و اجتماعی ترکیه است که تحت تأثیر سیاست‌های سکولار پس از فروپاشی دولت عثمانی شکل گرفته است.
انتقاد از اصطلاح «عید شیرینی»
با وجود سابقه تاریخی اصطلاح «عید شیرینی» (Zuckerfest)، برخی مسلمانان در ترکیه و آلمان، به‌ویژه گروه‌های مذهبی‌تر، از کاربرد آن انتقاد می‌کنند. آن‌ها معتقدند که این نام‌گذاری از ارزش و معنویت عید فطر می‌کاهد و آن را بیشتر به یک جشن مربوط به خوراکی‌ها تبدیل می‌کند. برخی دیگر بر این باورند که این اصطلاح در نیمه قرن بیستم، تحت تأثیر جریان‌های کمالیستی، رواج یافت تا فاصله‌ای میان این جشن اسلامی و سایر مناسبت‌های مذهبی ایجاد شود.
جدل در شبکه‌های اجتماعی
این اختلاف‌نظرها در سال‌های اخیر به شبکه‌های اجتماعی نیز کشیده شده است. برخی کاربران مسلمان ترک‌تبار در آلمان همچنان از اصطلاح «عید شیرینی» یا «Zuckerfest» استفاده می‌کنند، در حالی که دیگران بر استفاده از «عید فطر» یا «عید رمضان» تاکید دارند. این بحث‌ها به‌ویژه در میان نسل‌های جدید مهاجران ترک‌تبار در آلمان شدت گرفته است.
اهمیت جشن عید فطر فارغ از نام‌گذاری
صرف‌نظر از اینکه این جشن چه نامیده شود، آنچه میان تمامی مسلمانان مشترک است، اهمیت اجتماعی و مذهبی عید فطر است. این روز با حضور در نماز عید آغاز می‌شود و سپس خانواده‌ها گرد هم می‌آیند تا صبحانه را با هم میل کنند. کودکان از بزرگ‌ترها هدیه یا شیرینی دریافت می‌کنند و مردم به دیدار اقوام و دوستان می‌روند.
جدل بر سر نام‌گذاری این عید ممکن است ادامه داشته باشد، اما جوهره این روز برای مسلمانان در سراسر جهان ثابت است؛ جشن پایان یک ماه روزه‌داری، تجدید روابط اجتماعی و ابراز شکرگزاری.
Fotos: Eman Helal
